ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

 ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
Θέλω να μοιραστώ μαζί σας την χαρά της παράθεσης των εννοιών, που ως  ερωτήματα και προβληματισμοί με συνόδευαν στην ανάγνωση και μελέτη  των βιβλίων στο πέρασμα των χρόνων, από την παιδική ως την ώριμή ηλικία. Σημειολογικά, αναζήτησα το συγκεκριμένο βιβλίο πριν χρόνια και τελικά το παρήγγειλα στις εκδόσεις της "Εστίας" παραλαμβάνοντάς το ταχυδρομικά.

 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΛΟΛΟΓΙΑ

Αποσπάσματα κειμένου

Από τις ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 
 στο ομώνυμο βιβλίο του Κώστα Ιω. Παπανικολάου

Βιβλιοπωλείο της "Εστίας"

 Σε μονοτονικό.....

Δεν μπορεί κανείς να αποκτήσει λογοτεχνική συνείδηση,

 να μάθει τον μηχανισμό και χειρισμό  της εθνικής του γλώσσας,

 να γνωρίσει τον συγχρονό του πολιτισμό,

 να μορφώσει την ψυχή και το πνεύμα του

και να αντιληφθεί την αξία της λογοτεχνίας του ως καλλιτεχνικού είδους,

αν δεν μελετήσει με υπομονή, επιμονή και μέθοδο

όλα τα είδη της εθνικής του λογοτεχνίας.

Ανάγκη να περάσει ως ερευνητής μέσα από τη λογοτεχνική όαση

και όχι ως απλός διαβάτης,

να μυηθεί στα μυστικά της τέχνης του λόγου θέλγητρα,

να χαρεί την ομορφιά της,

να ζήσει τους μυστικούς της παλμούς

και να την κάνει μέσο

όχι μόνο για την καλαισθητική του απόλαυση,

αλλά και για την απόκτηση λογοτεχνικού ταλέντου

και την ευρύτερη ανάπτυξη της ψυχής και του πνεύματός του.

Η μελέτη γίνεται από έμφυτη παρόρμηση της ψυχής για την γνωριμία του αγνώστου,

που έρχεται πότε σαν μια απλή περιέργεια,

πότε ως έντονη επιθυμία

και πότε ως καθωρισμένος σκοπός.

Μα κάθε άνθρωπος μελετάει με το δικό του τρόπο,

για το δικό του σκοπό

και το αποτέλεσμα της μελέτης είναι διαφορετικό για κάθε άνθρωπο.

Η ηλικία, η μόρφωση, οι πεποιθήσεις, η συνήθεια και αγωγή στη μελέτη,

ρυθμίζουν πάντα τις σχέσεις μελετητή και λογοτεχνήματος.

Γι αυτό και κάθε άτομο αρέσκεται στη μελέτη του λογοτεχνικού εκείνου είδους,

που είναι πλησιέστερο προς την ψυχή και το πνεύμα του.

Οι νέοι και οι άνθρωποι μικρής μορφώσεως μελετούν για την υπόθεση του έργου,

την πλοκή του, τις περιπέτειές του

και γενικά για την ικανοποίηση της φαντασίας και την αισθησιακή απόλαυση.

Οι πιο μεγαλύτεροι στην ηλικία και μορφωμένοι,

για να γνωρίσουν ένα άλλο λογοτεχνικό ύφος (στυλ)

και να μορφώσουν το δικό τους.

Οι δε επιστήμονες μελετουν ένα έργο με σκοπό να διδαχθούν, να μάθουν,

ή να κρίνουν κάτι.

Και το ίδιο ακόμη λογοτέχνημα,

με άλλο μάτι θα το παρακολουθήσει ο πολύ νέος και μετρίας μορφώσεως,

με άλλο ο μεγάλος και ο λογοτέχνης

και με άλλο ο επιστήμων.

Ακόμη και το ίδιο πρόσωπο, το ίδιο λογοτέχνημα

δεν το βλέπει πάντα κάτω από το ίδιο πρίσμα.

Εξαρτάται από τον σκοπό που γίνεται η μελέτη,

από την διάθεση την ψυχική του μελετητή,

και από πολλούς άλλους σταθμητούς και ασταθμήτους όρους,

που θα παρακωλήσουν

τη φυσική και ομαλή αφομοίωσή του σε τρόπο,

που να μη γίνουν αντιληπτές οι ομορφιές και χάρες του,

η λογοτεχνική του αξία

ή τα μειονεκτήματα και σφάλματά του.

Όταν βαρύθυμοι επιχειρήσουμε να μελετήσουμε κάτι,

χωρίς αμφιβολία, όσο καλό και αν είναι,

δε θα κατορθώσουμε να αντιληφθούμε τα καλολογικά του σημεία.

Το ίδιο συμβαίνει και όταν επιχειρούμε τη μελέτη κάποιου λογοτεχνήματος

ύστερα από σωματικό ή πνευματικό κάματο,

ένεκα του οποίου θα μας είναι τελείως αδύνατο

να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας αποκλειστικά και μόνο στη μελέτη μας.

Το άτομο που δε διαβάζει βιβλία μένει με την αμάθεια.

Ένας λογοτέχνης που δε διαβάζει χάνει το μισό του ταλέντο.

Η μελέτη δημιουργεί την έμπνευση και την ανανεώνει όταν κανείς την χάσει,

και αποτελεί την πιο ευγενική απασχόληση,

και στην κατάχρησή της, το πιο ευγενικό πάθος.

Ο Ναπολέων ως εξόριστος στην Αγία Ελένη , έλεγε:

"Η άσκηση είναι αναγκαία για τα μέλη μου, όπως η ανάγνωση για το πνεύμα μου".

..............................................
Από μικρός πρέπει να παρακινηθεί κανείς στη μελέτη των βιβλίων,
τα οποία πάντα πρέπει να είναι όχι μόνο τα πιο κατάλληλα,
αλλά και τα ανάλογα προς την πνευματική ικανότητα του μελετητή
και τέτοια που θα του κινήσουν το ενδιαφέρον.
Και όταν αποκτήσει κανείς τη συνήθεια να διαβάζει
και αγαπήσει το βιβλίο,
τότε και η ανάγνωση οποιουδήποτε βιβλίου, καλού ή κακού,
δεν πρόκειται να τον τραβήξει από το βιβλίο ή να του αμβλύνει
την όρεξη για μελέτη.

Δεν είναι σωστό να περιορίζεται κανείς σε ένα είδος βιβλίων,
ανάλογο με τα γούστα του, τις προτιμήσεις του ή την ιδεολογία του.
Πρέπει να μελετούμε κάθε βιβλίο,
για να αποφεύγουμε τη μονόπλευρη μόρφωση
και τη δηνιουργία εμμόνων πεποιθήσεων και αντιλήψεων.
Η λογοτεχνία εξελίσσεται και προχωρεί, όπως και η γλώσσα.
Και η μελέτη μας πρέπει να εξελισσεται και να προχωρεί και αυτή
ανάλογα με την ηλικία μας, τη μόρφωσή μας,
την εξέλιξη του πολιτισμού
και την αλλαγή της ανθρωπίνης σκέψεως.
Έτσι ένα βιβλίο που διαβάσαμε προ δέκα ετών,
σήμερα είναι καταθλιπτικό για μας
και ότι τώρα μας είναι αρεστό
σε λίγα χρόνια θα οικτίρουμε τον εαυτό μας ίσως, που το εξετίμησε.
......................................

Οι καλολογικές ομορφιές μέσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο
 είναι ωρισμένες και ευδιάκριτες,
αρκεί να συνηθίσει κανείς να τις αντιλαμβάνεται
ανάμεσα στις ποικίλες τους μορφές
και να εξελισσει την καλαισθητική του αντίληψη,
ανάλογα με τις διάφορες εποχές.
Δεν μπορεί λ.χ. να μας ευχαριστεί το λογοτεχνικό ύφος του 18ου αιώνα,
ούτε το ύφος του 18ου αιώνα είναι το ίδιο με το του 16ου.
Αυτός όμως που θέλει να μελετήσει τη λογοτεχνία
και να αντιληφθεί την αξία της σε κάθε εποχή,
πρέπει να κρίνει τη δημιουργία κάθε περιόδου
μέσα στο πλαίσιο των αντιλήψεων, των συνθηκών, των ηθών και των εθίμων
ή των προτιμήσεων και γούστων της εποχής εκείνης
και έπειτα να κάνει τη συγκριτική παρατήρηση
με την λογοτεχνική παραγωγή της εποχής του.
................................

Για να συνηθίσει όμως ο αρχάριος μελετητής
στη μελέτη και ανάλυση των λογοτεχνημάτων
και να αντιληφθεί την ομορφιά και χάρη τους,
για να του κινηθεί έπειτα το ενδιαφέρον για ευρύτερη μελέτη,
είναι ανάγκη τα λογοτεχνήματα που θα μελετούνται
να είναι τα πιο εκλεκτά,
τα αριστουργήματα κάθε είδους.
Η γνωριμία με τα αριστουργήματα
 θα δώσει τη δύναμη και δεξιότητα στο μελετητή
να αντιληφθεί, υστερώτερα, την κατωτερότητα
και τις ελλείψεις ή αδυναμίες
άλλων λογοτεχνημάτων του αυτού είδους.
..............................

Οι περασμένες γενιές επέρασαν από τα εκπαιδευτήριά μας
τελείως αμύητες στην ομορφιά της νεοελληνικής μας λογοτεχνίας,
που ήταν και γι αυτούς που την δίδασκαν,
άγνωστη ή ανιαρή και χωρίς αξία.
Μια πρόχειρη και ακαλαίσθητη ανάγνωση του λογοτεχνήματος,
με μια γενική περίληψη του νοήματος
και ένα άνεξέλεγτο δίδαγμα,
ήταν τα μόνα στοιχεία εργασίας στο νεοελληνικό κείμενο.
Η σύγχρονή μας γενιά, εκτος ελαχίστων εξαιρέσεων,
έστρεψε πιο πολύ την προσοχή της στην παιδαγωγική πλευρά,
και πάσχισε και πασχίζει να βρει την πιο κατάλληλη μέθοδο
για την διδασκαλία των νεοελληνικών κειμένων,
να βρει ποιό πρέπει να πούμε πρώτα και ποιό ύστερα,
ποιά σειρά θα ακολουθήσουμε στην πορεία της διδασκαλίας μας,
ενώ λίγο επρόσεξε τη βαθύτερη
και συστηματικώτερη μελέτη και ανάλυση των λογοτεχνημάτων.
...................................................

Η μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας
είναι η πηγή από την οποία θα αντλήσουμε
κάθε μέθοδο για τη μόρφωση του λογοτεχνικού μας ύφους
και προ παντός,
 η πηγή στην οποία θα γνωρίσουμε και θα ιδούμε σε εφαρμογή
όλους τους κανόνες
της καλολογίας
ή τέχνης ή αισθητικής του λόγου.
...........................

Η τέχνη του λόγου ή καλολογία
είναι επιστήμη μαζί και τέχνη.
Και επιστήμη είναι, γιατί αποτελεί σύστημα γνώσεων
σχετικών με τα δημιουργήματα της γλώσσας,
ενώ τέχνη είναι, γιατί αποτελεί συλλογή μεθόδων, τρόπων και κανόνων,
συνδεδεμένων μεταξύ τους σε ωρισμένη τάξη,
και χρησιμοποιεί μέσα ικανά,
για να γράφει κανείς και να μιλάει καλά,
καθώς και να κρίνει τα έργα του πνεύματος.

Η μελέτη των διαφόρων ειδών του λόγου
είναι μαζί ευχάριστη και ωφέλιμη,
γιατί μας κάνει να αποκτούμε σκέψεις ορθές,
συναισθήματα ευγενικά,
και να εκφράζουμε τον εσωτερικό μας κόσμο
με ορθότητα, χάρη και ευαισθησία.
Υποβοηθεί και τελειοποιεί τα λογοτεχνικά ταλέντα,
εξυψώνει την ψυχή
και ευρύνει το πνευματικό μας επίπεδο.

!!!!